Göktürkler, Türk tarihinin en önemli devletlerinden biri olup 6. yüzyılda Orta Asya’da kurulmuş ve ilk kez Türk adını devlet ismi olarak kullanmış bir imparatorluktur. Asya steplerinden Çin sınırlarına, Karadeniz’in kuzeyine kadar uzanan geniş bir coğrafyada hüküm süren Göktürkler, Türklerin siyasi, kültürel ve askeri anlamda güç kazandığı döneme öncülük etmiştir. Bu makalede Göktürklerin tarih sahnesine çıkışını, siyasi yapısını, kültürel mirasını ve imparatorluğun çöküş sürecini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
Göktürkler Kimdir?
Göktürkler, 552 yılında Aşina boyuna mensup Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Bu devletin kurulmasıyla birlikte Türkler, bağımsız bir siyasi yapı altında güçlerini bir araya getirmişlerdir. Göktürklerin kuruluşu, Orta Asya’da o dönemde hâkim olan Avarların etkisini kırarak Türkler arasında yeni bir siyasi düzen oluşturmuştur. Bumin Kağan’ın ardından devletin yönetimini kardeşi İstemi Yabgu üstlenmiş ve devletin sınırlarını batıya doğru genişletmiştir. Göktürklerin liderliğinde Orta Asya’daki Türk boyları bir araya gelmiş ve Çin üzerinde de siyasi bir baskı kurmuştur.
Göktürklerin İkiye Ayrılması
Göktürkler, zamanla iç çekişmeler ve taht mücadeleleri nedeniyle 582 yılında Doğu Göktürkler ve Batı Göktürkler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Doğu Göktürkler, Çin baskısı altında zayıflarken Batı Göktürkler, batıya doğru daha geniş topraklara yayılarak güçlü bir yapıya sahip olmuştur. Ancak bu iki devlet de zamanla iç karışıklıklar, dış tehditler ve Çin’in siyasi oyunları nedeniyle zayıflamış ve 630 yılında Doğu Göktürkler, 659 yılında ise Batı Göktürkler Çin egemenliğine girmiştir.
Göktürklerin Yeniden Doğuşu ve II. Göktürk Kağanlığı
Göktürklerin asıl yükseliş dönemi, II. Göktürk Kağanlığı’nın kurulmasıyla başlamıştır. 682 yılında Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve vezirleri Tonyukuk’un öncülüğünde Göktürkler yeniden bağımsızlıklarını kazanmış ve Çin’e karşı başarılı savaşlar yaparak Orta Asya’daki Türk birliğini yeniden sağlamışlardır. II. Göktürk Kağanlığı dönemi, Türk kültür ve edebiyatının geliştiği bir dönem olmuştur. Bu dönemde Göktürk yazıtları (Orhun Abideleri) dikilmiştir.
Orhun Abideleri ve Göktürk Yazıtları
Göktürklerin kültürel mirası denilince akla ilk olarak Orhun Abideleri gelir. 8. yüzyılda dikilen bu yazıtlar, Türk dilinin bilinen en eski yazılı kaynaklarıdır. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilen Orhun Yazıtları, Göktürklerin siyasi başarılarını, devlet yapısını, halkına yönelik nasihatlerini ve Türk milletine verdiği önemi ortaya koyar. Orhun Abideleri, Türk tarihinin ve kültürünün önemli belgelerinden biri olarak kabul edilir.
Göktürklerin Çöküş Süreci
Göktürklerin zayıflamasının temel nedenlerinden biri, iç karışıklıklar ve taht kavgaları olmuştur. Ayrıca çevresindeki güçlerin (özellikle Çin’in) siyasi oyunları da Göktürklerin yıkılışında etkili olmuştur. 744 yılında Uygurların ayaklanması sonucunda II. Göktürk Kağanlığı yıkılmış ve Türklerin Orta Asya’daki hâkimiyeti bir süreliğine sona ermiştir. Ancak Göktürkler, bıraktıkları kültürel miras ve siyasi tecrübelerle Türk milletinin tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Sıkça Sorulan Sorular
Göktürkler hakkında en çok merak edilen soruların cevapları, bu devletin tarihi, kültürü ve mirası hakkında daha fazla bilgi sunmaktadır.
Göktürkler hangi boydan gelmiştir?
Göktürkler, Aşina boyuna mensuptur. Aşina boyu, Türklerin kökeniyle ilgili en eski boylardan biridir ve Göktürklerin liderliğinde Orta Asya’da siyasi bir güç haline gelmiştir.
Göktürkler ne zaman kurulmuştur?
Göktürk Devleti, 552 yılında Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Bu dönem, Türklerin bağımsız bir devlet olarak siyasi arenada güçlü bir şekilde yer aldığı önemli bir dönemin başlangıcıdır.
Göktürklerin en önemli kültürel mirası nedir?
Göktürklerin en önemli kültürel mirası Orhun Abideleri’dir. Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilen bu yazıtlar, Türk tarihinin ve dilinin bilinen en eski yazılı belgeleridir.
Göktürkler hangi coğrafyada hüküm sürmüştür?
Göktürkler, Orta Asya’nın geniş steplerinde hüküm sürmüşlerdir. Doğu sınırları Çin’e kadar uzanırken batıda Karadeniz’in kuzeyine kadar geniş bir coğrafyada etkili olmuşlardır.
Göktürkler neden ikiye ayrılmıştır?
Göktürkler, iç çekişmeler ve taht kavgaları nedeniyle 582 yılında Doğu ve Batı Göktürkleri olarak ikiye ayrılmıştır. Bu bölünme, devletin zayıflamasına ve Çin tehdidine açık hale gelmesine neden olmuştur.
II. Göktürk Kağanlığı ne zaman kurulmuştur?
II. Göktürk Kağanlığı, 682 yılında Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk tarafından kurulmuştur. Bu dönem, Türklerin yeniden bağımsızlıklarını kazandığı ve Orta Asya’da yeniden güç kazandıkları bir dönemdir.
Göktürklerin en güçlü kağanları kimlerdir?
Göktürklerin en güçlü kağanları arasında Bumin Kağan, İstemi Yabgu, Bilge Kağan ve Kül Tigin yer almaktadır. Bu liderler, Göktürklerin siyasi ve askeri başarılarına öncülük etmişlerdir.
Göktürklerin Çin ile ilişkileri nasıldı?
Göktürkler, Çin ile hem siyasi hem de askeri anlamda sık sık mücadele etmişlerdir. Çin, Göktürkleri zayıflatmak için sürekli siyasi entrikalar düzenlemiş, ancak Göktürkler özellikle II. Göktürk Kağanlığı döneminde Çin’e karşı bağımsızlıklarını korumayı başarmışlardır.
